7. Scheepshoorns, claxons en rinkelende treinen
Verkeer, water en spoor
Biezelinge was als havenplaats vergeten geraakt, toen een nieuwe landpostroute vanaf 1745 voor een verbetering van het wegennet zorgde. Ruim een eeuw later kwamen de spoorweg, met een station in Kapelle (1868) en het Kanaal door Zuid-Beveland (voltooid 1866). In de twintigste eeuw was er een snelle ontwikkeling van het nieuwe autoverkeer. Dat leidde uiteindelijk tot de aanleg van de vierbaansweg A58. Het Bevelandse deel was klaar in 1975.
Water was vanouds de verkeersweg bij uitstek, zeker in een waterrijke provincie als Zeeland. Behalve de haven van Biezelinge (hoofdstuk 4) lag er ook een tijhaven ten noordwesten van Wemeldinge aan de Oosterschelde. Tijhavens lagen grotendeels droog bij eb. Er werden vooral landbouwproducten verscheept, maar ook materiaal voor de dijk- en wegenbouw en dergelijke.
De wegen en het spoor
Een oude landroute is de Wemeldingse Zandweg tussen Kapelle en Wemeldinge. Deze volgde de loop van de ‘centrale’ kreekrug door het gemeentegebied (hoofdstuk 2). Onverharde landwegen waren meestal alleen in de zomer goed te gebruiken. Rond 1650 begon men ze te verbeteren door het storten van zand. In deze jaren is ook een weg van ruim 11 kilometer aangelegd van ’s-Heer Arendskerke over Goes naar Kapelle.
Veel belangrijker was de Zeeuwse weg of Postweg. De postmeester van Steenbergen richtte in 1745 een landpostverbinding op. Deze liep van Moerdijk, een aansluitpunt van internationale verbindingen, naar Vlissingen. De route voerde over Steenbergen, Tholen, Wemeldinge, Kapelle, Goes, Veere en Middelburg. Het was nog niet één weg, maar een aangesloten stelsel van verharde en onverharde wegen en weggetjes. Over de Eendracht, Oosterschelde en het Sloe maakten de postrijders met hun paard gebruik van veerdiensten. Het veer tussen Gorishoek (Tholen) en Yersekendam was speciaal voor de postroute gesticht. Het hele traject van Middelburg naar Tholen, dus ook langs Kapelle, is omstreeks 1821 bestraat. Een nieuw wegdeel tussen Kapelle en Yersekendam kwam tot stand in 1823-1825. Dit deel heet nog steeds Postweg.
De landwegen kregen aan het begin van de twintigste eeuw een laag grind (macadam). Op doorgaande wegen een kwam teerlaag, die met fijn grind werd ingestrooid.
In verband met de Zeeuwse spoorwegplannen was in 1867 de Kreekrakdam voltooid. Het spoor werd het volgende jaar doorgetrokken van Bergen op Zoom tot Goes, het station Kapelle-Biezelinge opende op 1 juli 1868. De rol van de postrijders was uitgespeeld: de briefpost ging nu met de trein.
Na de aanleg van de Sloedam reikte het spoor in 1872 tot het eindpunt Vlissingen.
Aan de wieg van de afdammings- en spoorplannen stond de zeer actieve Zeeuwse aannemer Dirk Dronkers (1801-1881). Hij was een geboren Axelaar, maar had ooit bezittingen en familie in Schore.
Kanaal door Zuid-Beveland
De afdammingen ten behoeve van het spoor maakten twee nieuwe kanalen noodzakelijk: het Kanaal door Zuid-Beveland tussen Hansweert en Wemeldinge (voltooid 1866; de oostelijke gemeentegrens van Kapelle loopt er grotendeels middendoor) en het Kanaal door Walcheren (voltooid 1873). De werkzaamheden in Zuid-Beveland begonnen in 1852, maar de sluizen bij Hansweert en Wemeldinge werden pas aanbesteed in 1862. Vier jaar later was het kanaal gereed. Er lagen drie draaibruggen over voor het gewone verkeer: de Schoorse brug, de Postbrug en de Bonzijbrug (Wemeldinge). De spoorweg liep bij Vlake ook over een draaibrug.
In 1872 waren al tweede sluizen voltooid in Hansweert en Wemeldinge: de Westsluizen. In deze tijd waren nog vooral zeilschepen op het kanaal te zien. Ze werden voortgetrokken, ‘gejaagd’, door paarden op de oever. Vanaf 1879 namen sleepboten deze taak over.
Omstreeks 1880 kon je dankzij het kanaal ook met een nieuwe veerdienst naar Walsoorden in Oost Zeeuws-Vlaanderen. De boot voer door de sluizen, tot aan station Vlake. Er waren natuurlijk wachttijden bij de sluizen. Een nieuwe veersteiger bij de Hansweertse buitenhaven loste dit op.
Vanaf 1913 reed er een tram over de Schoorse brug van station Vlake naar deze veerhaven. Het personenvervoer werd in 1933 gestaakt wegens concurrentie van de bus. Het vervoer van agrarische producten ging door tot 1942. Toen brak de Duitse bezetter de lijn op en voerde het materiaal af naar Duitsland.
De veerdienst is in 1943 verlegd naar Kruiningen en opgeheven in 2003 vanwege de opening van de Westerscheldetunnel.
In 1907 waren wegens de drukke scheepvaart alweer nieuwe sluizen nodig in Wemeldinge en Hansweert: de Oostsluizen. Die van Hansweert was de gereed in 1916, die in Wemeldinge pas twaalf jaar later. In 1936-1938 werd om dezelfde reden het hele kanaal verbreed. Vlake kreeg een nieuwe verkeers- en spoorbrug. De Tweede Wereldoorlog bracht in 1940 en 1944 veel schade toe aan de sluizen en bruggen (hoofdstuk 9).
Parlevinkers
Een deel van het landbouwdorpje Wemeldinge transformeerde door het kanaal en de sluizen tot schippersdorp en binnenvaarthaven. De ruimte tussen het dorp en de sluizen werd in de laatste decennia van de negentiende eeuw volgebouwd. Twee nieuwe molens symboliseerden een optimistische toekomstverwachting.
Zowel in Wemeldinge als Hansweert ontstond een nieuwe, levendige bedrijfstak. De ‘parlevinkers’, mobiele kruideniers aan en op het water, bevoorraadden passerende schepen bij of in de sluizen. Ze voerden een rijk assortiment: allerlei levensmiddelen, maar ook veevoer als hooi, textiel, scheepsbenodigdheden en olie. Het kanaal was nu één van de drukst bevaren kanalen in Europa. De parlevinkers werkten vanuit hun eigen bootje of met de (bak)fiets, brommer of zelfs te voet. Vaak waren hele families werkzaam als parlevinker. In 1965 waren er 26 in Wemeldinge en 42 in Hansweert.
Modernisering ondanks terugval
De opening van het Schelde-Rijnkanaal in 1975 betekende een abrupt einde voor de parlevinkers. Dit nieuwe kanaal vormde een kortere verbinding tussen Antwerpen en de grote rivieren. De drukte op het ‘oude’ kanaal nam daarom af met meer dan de helft. In 1983-1994 vonden toch grote moderniseringswerken plaats, mede wegens de verbindingsfunctie met Gent. Het kanaal werd opnieuw breder, de Post- en Vlakebruggen werden vervangen.
Bij Hansweert verlegde men het kanaal, met grote nieuwe sluizen, naar het oosten. De wijk Hansweert-Oost was hiervoor afgebroken (1980). Wemeldinge kreeg een sluisloze kanaalmonding, eveneens verder naar het oosten. Dat betekende opheffing van de Bonzijbrug en introductie van eb en vloed in het kanaal. De oude buitenhaven werd jachthaven, met ten oosten ervan een nieuwe buitenhaven. Wemeldinge maakte hiermee opnieuw een ‘doorstart’: nu als (water)recreatiedorp.
Ook het wegennet bleef zich ontwikkelen. Deels parallel aan het spoor was in 1916 een nieuwe weg voltooid voor het toenemende autoverkeer. Deze latere rijksweg 258 (Oude Rijksweg) kreeg grotendeels zijn tegenwoordige loop tussen 1928 en 1947. Maar het voortdurend groeiende autoverkeer maakte op termijn weer een nieuwe (vierbaans)weg noodzakelijk: de A58, van Vlissingen naar Eindhoven. Deze weg is gebouwd tussen 1964 en 1977. Het Bevelandse deel was klaar in 1975, evenals de Vlaketunnel onder het kanaal. Beide doorgaande verbindingen doorsnijden het gebied van de gemeente ten zuiden van Biezelinge.
En verder…
De huidige breedte van het Kanaal door Zuid-Beveland bedraagt 200 meter, de lengte is 11 kilometer en de grootste diepte 6.50 meter onder NAP. Het aantal scheepspassages ligt gemiddeld boven de 40.000, tweemaal zoveel als in 1871, maar in 1968 waren het er 105.000! De Vlaketunnel heeft een totale lengte van 774 meter lang, het diepste punt is op 16,39 meter beneden NAP.
Het spoorstation Kapelle-Biezelinge dreigde met ingang van de dienstregeling 2007 gesloten te worden, net als de Zeeuwse stations Krabbendijke en Arnemuiden. Dit kon voorkomen worden, met ingang van 2013 stoppen de treinen zelfs twee keer per uur in Kapelle-Biezelinge.
[Tijdbalk]
Ca. 1650 | Weg ’s-Heer Arendskerke-Kapelle
1745 | Nieuwe landpostverbinding, begin van de Postweg
1866 | Voltooiing Kanaal door Zuid-Beveland
1868 | Opening treinstation Kapelle-Biezelinge
1975 | Bevelands deel A58 voltooid