9. De Franse Slag

Oorlog en herinnering

Toen Nederland op 10 mei 1940 werd aangevallen door Duitsland, kwamen de Fransen te hulp. Bij de Postbrug, in en rondom Kapelle werd hevig gevochten. Deze ‘Franse Slag’ vond plaats op 16 mei. Er sneuvelden 84 Fransen. Ze liggen begraven op de Franse militaire begraafplaats bij Kapelle.

Direct na de Duitse inval, nog op 10 mei, kwamen Franse eenheden via Zeeuws-Vlaanderen Zeeland binnen. Ze werden bij Breskens en Walsoorden de Westerschelde overgevaren en bereikten zo Walcheren en Zuid-Beveland. De meeste eenheden rukten op naar westelijk Noord-Brabant. Andere Franse troepen werden aan de Scheldemonding gestationeerd.

Na het Duitse bombardement op Rotterdam op 14 mei capituleerde Nederland. Zeeland bleef erbuiten, vanwege de aanwezigheid van de Franse soldaten. Men vocht hier dus door en de Duitse opmars vertraagde met enkele dagen. De Fransen probeerden de Duitse opmars in Zeeland zo goed mogelijk tegen te gaan. Aan de westelijke dijk van het Kanaal door Zuid-Beveland werd op 16 mei zwaar gevochten tegen de Duitse overmacht, net als in en rond Kapelle. De Vlakebruggen waren op 15 mei al door het Nederlandse bewakingsdetachement opgeblazen.

Na de strijd lagen de lijken van de gevallen Fransen overal op straat en in de boomgaarden. Ze zijn verzameld en afgevoerd door burgercomités en ter aarde besteld in Kapelle en Wemeldinge. Een grote rol bij deze comités speelde Jan Adriaan Mol, een verzetsman die later is gearresteerd. Hij stierf in januari 1945 in kamp Neuengamme ten zuidoosten van Hamburg. Zuid-Beveland was toen al bevrijd.

Gewonde Fransen kwamen terecht in ziekenhuizen in Goes en Vlissingen, en in het sanatorium Zonneveld in Oostkapelle. Alle overige Franse troepen gingen scheep in Vlissingen. Bij de oorlogshandelingen rondom de terugtrekking is op 17 mei de monumentale binnenstad van Middelburg in brand geschoten. De Franse generaal Deslaurens sneuvelde diezelfde dag in Vlissingen.

Latere oorlogsjaren

Gedurende de latere oorlogsjaren vielen nu en dan nog burgerslachtoffers. In de nacht van 31 juli op 1 augustus 1942 stortte een aangeschoten bommenwerper neer op vier woningen in de Wilhelminastraat in Wemeldinge. Er vielen tien doden uit de familie Cijsouw en enkele gewonden. Ook de vijf Canadese en Britse bemanningsleden kwamen om.

Bij het geallieerde bombardement op de herstelde Vlakebrug vielen in de zomer van 1944 ook weer enkele bommen op het in 1940 al deerlijk geschonden Schore. Aan de Oostkanaalweg te Vlake vonden vier inwoners van Schore de dood. Zuid-Beveland werd in het najaar van 1944 bevrijd.

Ereveld, monumenten

Na de oorlog is de begraafplaats in Kapelle aangewezen als Frans ereveld. Hier zijn opnieuw de stoffelijke resten ter aarde besteld van alle militairen die onder Franse vlag op Nederlands gebied zijn gesneuveld en niet naar Frankrijk zijn gerepatrieerd.

De Franse militaire begraafplaats is op 16 mei 1950 officieel in gebruik genomen. Er liggen 228 Franse militairen (onder wie een aantal militairen met een andere nationaliteit, zij waren in Franse dienst. Naar dit precieze aantal wordt nog onderzoek gedaan) en één Belgische militair begraven.
Ook zijn er twee monumenten te vinden. Het eerste is een natuurstenen zuil met inscriptie, bekroond met de Gallische haan. Dit monument is geschonken door de burgerij van Kapelle ter ere van de in en rond het dorp gesneuvelde Fransen. Het is onthuld op 16 mei 1946.

Het tweede monument is een brede zuil met drie mozaïeken en een namenwand. Het eert alle in Nederland gevallen Fransen en is opgericht in 1950. Centraal element is de zuil met daarop mozaïeken van een kruis, de Gallische haan met de wapens van Nederland en Frankrijk, en een Franse tekst. Aan weerszijden bevindt zich de wand met de ruim 600 namen van gesneuvelde Franse en koloniale militairen.

Op 16 mei 2011 is aan de westzijde van de Postbrug (Postweg) een klein monument onthuld voor de Franse militairen die hier hun leven gaven.

Peetmoeder Marcelle

Een grote rol bij de totstandkoming van de begraafplaats speelde Marcelle Calou (1895-1966), een Française die in Rotterdam woonde. Ze was verpleegkundige en kwam in de meidagen naar Zeeland om de gewonde Fransen bij te staan. Na de oorlog werd ze de marraine of peetmoeder van het 271e regiment dat hier gestreden had. Ze is ook wel de ‘Franse Florence Nightingale’ genoemd en rust met haar Nederlandse echtgenoot Ph. van ’t Hoff in een tombe, opzij van de Franse militaire begraafplaats.

Herdenking

Vanaf 1950 wordt jaarlijks omstreeks 16 of 17 mei een herdenking gehouden. Deze plechtigheid wordt georganiseerd door de gemeente Kapelle, in overleg met de Franse ambassade in Nederland en het Comité du Souvenir Français. De ambassadeurs of consuls van Frankrijk en van Marokko zijn erbij aanwezig, met vertegenwoordigers van de Nederlandse Strijdkrachten, militaire attachés van verschillende landen, veteranenorganisaties en Franse en Marokkaanse organisaties. Militairen van het Korps Nationale Reserve vormen een erewacht bij het monument, er zijn vaandeldragers van veteranenorganisaties en een muzikaal saluut van een militaire kapel. Leerlingen van een Kapelse school leggen met leerlingen van de Franse school in Den Haag rozen op de graven.

Marokkaanse organisaties tonen sinds 2005 meer belangstelling voor de herdenking. Ze sturen jaarlijks vertegenwoordigers van organisaties uit Den Haag, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht, om de Marokkaanse gesneuvelden die hier begraven liggen te herdenken.

Sinds 2013 is er rondom de herdenking een Franse Week onder de naam Toujours Kapelle. De activiteiten hiervan worden georganiseerd voor en door Kapelse inwoners, scholen, ouderenorganisaties, de kinderopvang, horeca en bibliotheek. Op de zaterdag na de herdenking is er sinds 2014 jaarlijks ook een Franse Slag Mars met zeven wandelafstanden van 5 tot 40 km.

Stichting Vitality opende in 2012  het Oorlogsmuseum Vitality. Dat nu verder gaat onder de naam: Museum Memorial 40-45 Kapelle aan de Goessestraatweg 6 in Kapelle. 

En verder…

Behalve de Franse Slag Mars op de zaterdag op of rond 17 mei, na de jaarlijkse herdenking, is er een wandelroute ‘De Franse Slag’. Deze beslaat 40 kilometer en verhaalt in vier lussen van ongeveer 10 kilometer door verschillende landschapstypen van de strijd van het 271e Régiment d’Infanterie: www.franseslagkapelle.nl.

Museum Memorial 40-45 in Kapelle, vertelt de lokale geschiedenis van de periode 1940-1945: het aandeel van de Franse strijdkrachten, het verhaal van de bevolking van Kapelle en het leven tijdens de bezetting. Het museum is gevestigd aan de Goessestraatweg 6 in Kapelle. : www.memorial4045kapelle.nl

Aan de Prinses Beatrixweg 54 in Wemeldinge staat het monument met de namen van 24 lokale burgerslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Hetzelfde type monument vinden we ook in Kapelle (Kerkplein, 16 namen), Biezelinge (Marktplein, 8 namen) en Schore (Nieuwe Kerkplein, 7 namen).

[Tijdbalk]

16-05-1940 | De Franse Slag

16-05-1946 | Onthulling monument Franse Slag

16-05-1950 | Ingebruikname Franse militaire begraafplaats

16-05-2011 | Onthulling monument Postbrug